زماني كه منطقه‌اي داراي شرايط اقليمي و بومي براي كشت محصولي است، مي‌توان با برنامه‌ريزي‌هاي موثر در بخش توليد و بازرگاني زمينه‌هاي اشتغالزايي و توسعه آن را فراهم كرد، اما بي‌برنامگي و بي‌توجهي به بازار محصول برنج به صورت آفت در اين بخش از كشاورزي درآمده است.

در شرايطي كه فراهم آوردن بسترهاي لازم براي حمايت از توليد محصولات كشاورزي و در موضوع اخير برنج مي‌تواند زمينه‌هاي رشد اين بخش را فراهم كند، سياست‌هاي اجرا شده به هر دليلي در اين بخش ناكافي است.
اگرچه توليد محصول كيفي مي‌تواند به رونق بازار برنج منجر شود، ايجاد زمينه‌هاي لازم براي فروش اين محصول براي توليدكننده اين بخش ايجاد انگيزه كرده و به كشت آن رونق مي‌دهد.
وجود ديدگاه‌هاي سنتي در بازرگاني بخش برنج نيز از جمله دلايلي عنوان مي‌شود كه منجر به ركود اين بخش شده است.
هم اكنون با وجود اينكه برنج به صورت كاملاً سنتي توليد مي‌شود و سطح مكانيزاسيون توليد اين محصول در اندازه بسيار نازلي است، جريان‌هاي حاكم بر بازار اين محصول نيز به همان شيوه سنتي اداره مي‌شود.
برنج اكنون تنها براي نياز مصرف داخلي در كشور توليد مي‌شود و با ورود برنج خارجي اين ميزان نيز دچار اختلال شده است، در حالي كه اگر سياست‌هاي اقتصادي مناسبي بر جريان توليد برنج حاكم مي‌شد، به راحتي مي‌توان مازاد خريد مردم از برنج داخلي را براي فروش در كشورهاي ديگر مهيا كرد.
ديدگاه سنتي، روند كند تصميم‌گيري براي شرايط رخ داده و عدم پيش‌بيني شرايط آينده از ضرباتي است كه بازار برنج كشور به خصوص استان‌هاي شمالي با آن رو به رو است.
درحالي كه در سال گذشته به دليل خشكسالي روند كشت برنج محلي در مازندران افزايش يافته است، جهاد كشاورزي و سازمان بازرگاني مي‌توانست با ايجاد شرايطي نسبت به پيش‌بيني خريد تضميني و توافقي آن در طول سال اقدام كند.
اكنون شرايطي است كه كارد به استخوان رسيده و تنها يك هفته پيش از آغاز فصل برداشت، خريد برنج محلي اعلام مي‌شود، به طوري كه با اعلام اينكه تعاون روستايي مسئول خريد برنج محلي مازندران شده است، اين سازمان خبر از عدم ابلاغ خريد اين محصول مي‌دهد.
اين نشان‌ مي‌دهد در كنار عدم توجه به كاهش هزينه‌هاي توليد كشاورز، وي در سردرگمي چگونگي فروش محصول خود نيز هست.
اگرچه ايجاد روندهايي براي بازگرداندن جايگاه برنج مازندران مي‌تواند نقش بسزايي در اين بازار داشته باشد، اما وجود برنامه‌ها و بسترهاي صادراتي اين محصول به نظر مي‌رسد هنوز انديشيده نشده است.
نايب‌ رئيس اتاق بازرگاني مازندران با بيان اينكه كيفيت برنج‌ توليد شده در مازندران قابل قياس با محصولات مشابه در هيچ كشوري نيست به فارس مي‌گويد: هرچند گاهي كه در نمايشگاه‌هاي خارجي برنج مازندران به عنوان نمونه در معرض ديد عموم قرار مي‌گيرد، استقبال بالايي صورت مي‌گيرد، اما در شرايط فعلي هيچ‌گونه صادراتي در بخش برنج استان وجود ندارد.
احمد اصغري با بيان اينكه منع قانوني براي صادرات برنج وجود ندارد، ادامه داد: بايد جهت‌گيري حمايت از برنج استان‌هاي شمالي چيزي برخلاف روند واردات كنوني باشد، زيرا واردات بي‌رويه برنج و مركبات موجب بي‌علاقگي به توليد شده و كاهش قيمت اين محصولات مصرف‌كننده و توليدكننده را دچار سردرگمي مي‌كند.
وي با اشاره به اينكه مسئولان بخش برنج مانند جهادكشاورزي بايد برابر با استانداردهاي جهاني آموزش و فرهنگ‌سازي توليدات اين بخش را رهبري كند، تصريح كرد: تفاوت قيمت برنج داخلي و خارجي موجب سوق‌دادن مصرف‌كننده به سمت برنج وارداتي مي‌شود.
اصغري مشكل عدم وجود صادرات برنج را نبود توان خريد برنج ايراني در بازارهاي جهاني عنوان كرد و گفت: براي برابري هزينه توليد با قيمت فروش، برنج ايراني بايد در بازار جهاني سه دلار به فروش برسد كه اين قيمت براي كشورهاي طرف صادرات ايران رقم بالايي است.
به گفته وي بايد به هزينه بالاي توليد، هزينه صادرات اين محصول را نيز اضافه كرد تا مشخص شود تا زماني كه هزينه‌هاي توليد و هزينه‌هاي جانبي اين محصول كاهش نيابد نمي‌توان به صادرات اين محصول اميدوار بود.
از اين سو ميزان كم مكانيزاسيون اراضي شاليزاري مازندران به عنوان توليدكننده نخست برنج كشور به ميزان تاسف‌انگيزي پايين است، به گونه‌اي كه وجود چالش‌هاي اينچنيني براي استراتژيك‌ترين محصول شمال كشور بعيد و دور از ذهن به نظر نمي‌رسد.
به گزارش فارس مكانيزاسيون اراضي كشاورزي زير كشت برنج به عنوان يكي از عوامل اصلي كاهش هزينه‌هاي توليد در اين بخش است كه بايد مورد توجه باشد، اما آمارهاي سازمان جهاد كشاورزي مازندران حاكي از اين است كه تنها سه‌درصد كل زمين‌هاي شاليزاري استان برتر توليد‌كننده برنج به صورت مكانيزه صورت مي‌گيرد.
به دليل اينكه 90درصد هزينه‌هاي توليد برنج هزينه‌هاي مربوط به بخش كارگري است، اين ميزان كم مكانيزاسيون هزينه‌هايي را به كشاورز تحميل مي‌كند كه رقابت‌پذيري وي را در بازارهاي داخلي و خارجي از بين مي‌برد.
آموزش و ترويج كشاورزان براي بهره‌گيري از روش‌هاي نوين توليد محصولات كشاورزي نيز از مسائل مهمي است كه براي افزايش كيفيت و افزايش ميزان برداشت از سطح، بايد مدنظر قرار گيرد تا صرفه‌هاي اقتصادي حاصل از آن عايد كشاورز شود.
اما واقعيت ترويجي و فرهنگ‌سازي در اراضي شاليزاري مازندران نشان مي‌دهد تنها هفت درصد كشت برنج مازندران تحت‌نظر ناظران جهادكشاورزي صورت مي‌گيرد.
مدير زراعت جهاد كشاورزي مازندران با اعلام اين ميزان مكانيزاسيون و فعاليت ترويجي در بخش برنج استان درباره دلايل عدم تحقق سطح بالاي مكانيزاسيون اظهار داشت: كوچك‌‌بودن قطعات اراضي كشاورزي، پايين‌بودن متوسط مالكيت بهره‌بردار و بالابودن قيمت ماشين‌آلات اين بخش از عمده مشكلات توسعه تجهيزات پيشرفته كشاورزي به شمار مي‌رود.
به گفته وي ورود ماشين‌آلات به بخش كشاورزي تا 50درصد هزينه‌هاي توليد را كاهش مي‌دهد.
وحيد كاوه با اشاره به اينكه كشاورزان آگاهي و دانش كافي براي استفاده از اين ماشين‌آلات برخوردار نيستند، تصريح كرد: 186 مهندس ناظر در قالب شركت‌هاي خدماتي حمايتي بخش كشاورزي براي 239هزار هكتار از اراضي كشاورزي شاليزاري استان به كارگيري شده‌اند كه هر فرد بايد در يك دوره هشت‌ماهه به 80هكتار از اين اراضي نظارت داشته باشند.
وي با بيان اينكه سالانه به هر مهندس ناظر 2 ميليون و 400هزار تومان پرداخت مي‌شود، كمبود اعتبار در اين بخش را مانع از به كارگيري تعداد بيشتر اين ناظران عنوان كرد و افزود: مصرف بي‌رويه و خودسرانه سموم نيز از دلايلي است كه موجب كاهش ميزان برداشت از سطح كشاورزي برنج و افزايش هزينه‌هاي توليد مي‌شود كه اين بخش بايد توسط جهادكشاورزي ساماندهي شده و ميزان‌ها و انواع توصيه شده كود و سموم در اختيار كشاورزان قرار گيرد.
مدير زراعت جهاد كشاورزي مازندران در اين خصوص مي‌گويد: خريد و فروش سم از اختيار دولت خارج شده و به صورت آزاد صورت مي‌گيرد و چتر حمايت دولتي از آن برچيده شده است، بر اين اساس توصيه‌اي بر مصرف كشاورزان نداريم و آنان بايد براي استفاده از سموم مورد نياز و ميزان آن به مراكز خدماتي كشاورزي مراجعه كنند.
بخش بازرگاني برنج داخلي نيز با وجود تخلفات برخي فعالان اقتصادي اين بخش نيازمند تشكيل اتحاديه‌هاي بازرگاني معتبر و شناخته است تا نام برنج مازندران با آلودگي‌هايي همراه نشود.
اكنون هيچ نهاد، تعاوني و يا تشكلي براي عرضه برنج مازندران وجود ندارد و اين محصول در اختيار كشاورز و يا شاليكوبي‌داران است در حالي كه اين دو بخش بايد به فعاليت تخصصي خود يعني توليد و تبديل بپردازند.
رئيس سازمان بازرگاني مازندران در گفتگو با فارس با اشاره به اينكه عده‌اي در ميان خود كشاورزان و فروشندگان برنج تيشه به ريشه بازار اين محصول زده‌اند، اظهار داشت: 69درصد مردم مازندران هنوز به دنبال كاهش قيمت برنج براي مصرف خود هستند، در حالي كه 31درصد ديگر منتظر افزايش قيمت اين محصول براي فروش آن هستند.
عباسعلي وفايي‌نژاد وجود نگاه‌هاي متفاوت در بخش برنج استان را موجب عدم تصميم‌گيري قاطع در اين بخش عنوان مي‌كند و با اشاره به اينكه فشار بر تنظيم بازار به توليدكننده فشار مضاعف وارد مي‌كند، مي‌افزايد: همچنين نمي‌توان ارتباط تجاري با ديگر كشورها متوقف كرد، پس تنها بايد راهكار كاهش هزينه‌هاي تمام‌شده براي كشاورز را در دستور كار قرار دارد.
وي با بيان اينكه نبود جايگاه مشخص توزيع‌كننده، توليدكننده و عرضه‌كننده در بخش برنج موجب مشكلاتي در اين بخش شده است، تصريح كرد: با مشخص‌شدن سرفصل‌هاي كاري هر بخش مي‌توان صرفه‌هاي اقتصادي براي اين بخش ايجاد كرد.
وفايي‌نژاد با اشاره به اينكه 10درصد توليدات بخش برنج در بخش صنايع‌تبديلي به هدر مي‌رود، مدرن‌كردن صنايع مستهلك تبديلي برنج را موجب كاهش بخشي از هزينه‌هاي توليد عنوان كرد و يادآور شد: همچنين تا زماني كه سايه دولت بر بخش اقتصاد باشد پويايي در اين بخش حاصل نخواهد شد.
رئيس سازمان بازرگاني مازندران با تاكيد بر اينكه بايد به دنبال راهكارهايي براي صادرات محصول برنج بود اظهار داشت: صادرات و فروش بالاي برنج مازندران با وجود مرغوبيت آن در شرايط فعلي به دليل نبود متولي مخصوصي كه خريداران چه داخلي و خارجي آن را بشناسد و براي خريد به يك مكان مشخص مراجعه كند صورت نمي‌گيرد.
وفايي‌نژاد ايجاد تعاوني‌هاي تامين و توزيع برنج را موجب ساماندهي اين بخش از اقتصاد كشاورزي عنوان كرد و افزود: همچنين برخورد با فعالان اقتصادي بازار برنج كه تخلفاتي در اين حوزه را مرتكب مي‌شوند، موجب بازگشت اعتماد به اين بخش مي‌شود.
روند حاكم بر بخش برنج داخلي كه عمدتاً در استان‌هاي شمالي توليد مي‌شود، همان‌گونه كه مشاهده شد به دليل گستردگي از كمبود اعتبار و برنامه‌ريزي در رنج است و وضعيت حاكم بر شرايط فعلي تنها به شرط تغيير اين سياست‌ها و تدوين برنامه‌ها بهبود خواهد يافت، اما متاسفانه تاكنون هيچ‌كدام از تجربه‌هاي گذشته بخش كشاورزي براي دوره‌هاي بعد درس نشده و بهره‌اي از آن برده نشده است.
گزارش از الناز پاك‌نيا خبرنگار فارس در مازندران